Rząd uwalnia kolejne zawody i uwalnia się od odpowiedzialności

Po prawnikach przyszła kolej na finansistów. Rząd przyjął właśnie projekt ustawy otwierający dostęp do takich zawodów jak: makler czy doradca inwestycyjny. Deregulatorzy twierdzą, że regulowane powinny być jedynie te zawody, których wykonywanie może grozić konsekwencjami dla zdrowia, czy życia klientów. A jeśli jest ono zagrożeniem dla ich portfela? Przecież ubytek pieniędzy w portfelu też może, pośrednio, grozić zdrowiu czy nawet życiu klienta – zauważają eksperci. Czy słusznie nas straszą?

Do Sejmu trafił w marcu kolejny projekt ustawy dotyczący limitowanych zawodów, do wykonywania których będzie teraz łatwiejszy dostęp. Projekt jest kontynuacją procesu deregulacyjnego rozpoczętego przez rząd ponad dwa lata temu i ma na celu rozszerzenie dostępu do tzw. zawodów regulowanych. W sumie, w ciągu ostatniego roku w Ministerstwie Sprawiedliwości trwały prace zmierzające do opracowania trzech ustaw deregulujących dostęp do ponad 240 zawodów. W transzy, którą zajmą się teraz parlamentarzyści są profesje podległe głównie ministrowi finansów oraz ministrowi transportu, budownictwa i gospodarki morskiej. W sumie 101 zawodów. Obok strażaka, rzeczoznawcy, rzecznika patentowego, tłumacza przysięgłego, konserwatora zabytków czy muzealnika, na liście są też zawody związane z rynkami finansowymi: maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego, agenta firmy inwestycyjnej oraz maklera giełd towarowych.

Ale o co chodzi?

Istotą rozwiązań deregulacyjnych jest uchylenie szeregu przepisów rangi ustawowej, ustanawiających ramy prawne dopuszczenia do wykonywania zawodów, które ze względu na swój charakter można uwolnić od regulacji, co doprowadzi do pełniejszego stosowania w Polsce zasady swobody przepływu pracowników. Chodzi m.in. o to, by ułatwić młodym ludziom, którzy dopiero wchodzą na rynek pracy, dostęp do wykonywania niektórych tzw. korporacyjnych zawodów a obywatelom – dać możliwość dokonania wyboru usług, które będą świadczone w warunkach większej konkurencyjności rynkowej. 

Polska pośród państw UE ma jedną z najdłuższych list reglamentowanych profesji. W 2011r. znajdowało się na niej ponad 380 pozycji, podczas, gdy w innych krajach Zachodu było to najwyższej 100 zawodów. Należy jednak zaznaczyć, że państwa członkowskie UE mają pełną swobodę odnośnie ustalania warunków dostępu do wolnych zawodów. W interesie całej Unii jest natomiast wypracowanie wspólnych zasad dotyczących przejrzystości przepisów dotyczących reglamentowanych zawodów (chociażby jak niedawne porozumienie dotyczące uznawania kwalifikacji ośmiu frontowych zawodów medycznych), co z kolei ułatwi wykwalifikowanym specjalistom mobilność na jednolitym rynku Europy. „ Zmiany te mogą także wywrzeć pozytywny wpływ na zatrudnienie i pobudzić wzrost gospodarczy, biorąc pod uwagę fakt, że usługi przedstawicieli wolnych zawodów tworzą ok. 9 proc. PKB w Unii Europejskiej” – uważa prawnik, Łukasz Majda.

„Róbta co chceta”. My umywamy ręce

Ale nie wszystkim ekspertom otwieranie kolejnych zawodów kojarzy się jedynie z korzyściami. Piotr Kuczyński, ekonomista i analityk inwestycyjny w firmie Xelion pyta retorycznie, czy fakt, że w Polsce zamkniętych jest 380 zawodów, a w innych krajach europejskich ich liczba oscyluje koło stu jest wystarczającą przesłanką do stwierdzenia, że Polska musi zmniejszyć tę liczbę? - Z przekory powiem, że niekoniecznie, bo to, że inni coś robią inaczej niż my nie znaczy, że to ci inni mają rację. Nawet jeśli jest ich wielu – komentuje ekonomista i dodaje, że jeśli do zawodu dopuszcza egzamin, który przeprowadzają korporacje zawodowe to można z góry zakładać, że będą one ograniczały ilość wykonujących dany zawód. Z oczywistych zresztą powodów. Korporacje będą mówiły o dbałości o jakość usług, o wiedzę wykonującego dany zawód. - To rzeczywiście jest prawda. Prawdą jest jednak też to, że im mniej osób pracuje w danym zawodzie, tym mniejsza jest konkurencja i tym większe wynagrodzenie. Obawiam się, że przewagę nad wiedzą będą miały pieniądze… - komentuje ekonomista.

Rynek jest dojrzały, nic nam do niego

Zdaniem Kuczyńskiego jest na to rada – egzaminy korporacyjne powinny zostać zastąpione przez państwowe. Skoro państwo chce otwierać zawody, to niech weźmie w tym czynny udział – postuluje Kuczyński. Ale to oznaczałoby dla rządu nie tylko koszty ale też i zwiększoną odpowiedzialność, której urzędnicy nie chcą brać na siebie. W uzasadnieniu do nowelizowanej ustawy, napisali oni odnośnie ułatwienia dostępu do zawodów maklera i doradcy inwestycyjnego : „Nie ulega wątpliwości, że rynek kapitałowy w Polsce jest dzisiaj na tyle rozwinięty, że państwo nie musi brać na siebie odpowiedzialności za dobór pracowników w firmach inwestycyjnych, które i tak podlegają nadzorowi”. 

Według ministerstwa sprawiedliwości projektowane zmiany nie obniżą poziomu bezpieczeństwa inwestorów na rynku kapitałowym, bo zgodnie z przepisami ustawy o obrocie instrumentami finansowymi to firma inwestycyjna jest obowiązana brać pod uwagę najlepiej pojęty interes klienta świadcząc usługę maklerską (art. 83a ust. 3) oraz stosować rozwiązania techniczne i organizacyjne zapewniające bezpieczeństwo i ciągłość świadczonych usług maklerskich, jak również ochronę interesów klientów i informacji poufnych lub stanowiących tajemnicę zawodową (art. 83a ust. 1). Urzędnicy uważają, że dotychczas obowiązujące regulacje wręcz zachęcają do „ rozmydlania odpowiedzialności” i mnożenia sytuacji patologicznych, gdyż: cyt. z uzasadnienia ustawy: „zdarza się, że jeśli makler lub doradca naruszy regulacje, to pracodawca składa na niego skargę do Urzędu Komisji Nadzoru Finansowego ( UKNF) i czuje się zwolniony z dalszej odpowiedzialności”. 

Jednocześnie znane są przypadki, gdy nieprawidłowości w działaniu pracowników były tolerowane przez firmy inwestycyjne dopóki przynosiły zyski lub nie zostały ujawnione. Często dla firmy wygodne jest zrzucenie odpowiedzialności na pracownika, którego następnie zwalnia się z pracy i »powierza« UKNF prowadzenie postępowania administracyjnego w jego sprawie. Z kolei osoby bez licencji są »poza zasięgiem« nadzoru, mimo że zdarza się, iż działania osób licencjonowanych wynikają właśnie z wydawanych przez nich poleceń. 

Zniesienie dublowania reglamentacji sprzyjałoby jednoznacznemu określeniu odpowiedzialności za nadużycia. Zgodnie z powszechnie akceptowanymi zasadami nadzoru opartego na analizie ryzyka, nadzór powinien być skoncentrowany na podmiotach generujących największe ryzyko systemowe – w tym przypadku na firmach inwestycyjnych.

Świat się zmienia

Zasady dostępu do zawodów maklera papierów wartościowych, doradcy inwestycyjnego i agenta firmy inwestycyjnej określa ustawa z dnia 29 lipca 2005 r. o obrocie instrumentami finansowymi (Dz.U. z 2010 r., Nr 211, poz. 1384 - j.t. z późn. zm.), zwana dalej „ustawą o obrocie instrumentami finansowymi”, zaś warunki dostępu do zawodu maklera giełd towarowych określa ustawa z dnia 26 października 2000 r. o giełdach towarowych (Dz.U. z 2010 r., Nr 48, poz. 284 - j.t. z późn. zm.), zwana dalej „ustawą o giełdach towarowych”. Dostęp do powyższych zawodów uwarunkowany jest – co do zasady – posiadaniem pełnej zdolności do czynności prawnych, korzystaniem z pełni praw publicznych, niekaralnością za określone przestępstwa i złożeniem egzaminu z wynikiem pozytywnym przed odpowiednią komisją egzaminacyjną. W przypadku osoby nieposiadającej polskiego obywatelstwa do stwierdzenia pełni praw publicznych właściwe są przepisy prawa państwa, którego obywatelstwo posiada dana osoba.

W przypadku ubiegania się o wpis na listę maklerów papierów wartościowych z konieczności składania egzaminu zwolnione są osoby, których kwalifikacje zostały uznane na zasadach określonych w ustawie z dnia 26 kwietnia 2001 r. o zasadach uznawania nabytych w państwach członkowskich Unii Europejskiej kwalifikacji do wykonywania 34 zawodów regulowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 954, z późn. zm.), zwaną dalej „ustawą o zasadach uznawania kwalifikacji”.

Projektowana deregulacja zawodu maklera papierów wartościowych przewiduje możliwość zwolnienia z egzaminu osób, które uzyskały dyplom ukończenia studiów wyższych realizowanych na podstawie umowy zawartej między Przewodniczącym Komisji Nadzoru Finansowego a uczelnią. Ponadto, przewidziana jest dodatkowa ścieżka uzyskania wpisu na listę maklerów – osoby posiadające nadany przez instytucję zagraniczną tytuł, wskazany w rozporządzeniu, które zostanie wydane przez ministra właściwego do spraw instytucji finansowych na podstawie proponowanego brzmienia art. 129 ust. 4 ustawy o obrocie instrumentami finansowymi, będą mogły zdawać sprawdzian umiejętności zamiast egzaminu na maklera. ( Lista tych uczelni fizycznie jeszcze nie istnieje).

Z kolei, katalog przestępstw uniemożliwiających uzyskanie wpisu na listę maklerów papierów wartościowych został rozszerzony o przestępstwa określone w ustawie z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych oraz w ustawie z dnia 29 lipca 2005 r. o ofercie publicznej i warunkach wprowadzania instrumentów finansowych do zorganizowanego systemu obrotu oraz o spółkach publicznych.