Pracownik odpowiada za powierzone mu mienie, tylko jeśli szkoda jest wynikiem jego umyślanego działania. Nie odpowiada on natomiast za zaniedbania pracodawcy w wyniku których powstała szkoda. W przypadku wyrządzenia szkody przez kilku pracowników, każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy.
Na kim: pracodawcy czy pracowniku spoczywa w sądzie ciężar udowodnienia, po czyjej stronie leży wina w przypadku zaistnienia szkody w firmie?
Zgodnie z ogólną regułą wyrażoną w art. 6 kodeksu cywilnego ciężar udowodnienia faktu szkody spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Jeżeli więc pracodawca chciałby dochodzić na drodze sądowej odszkodowania z tytułu szkody wyrządzonej w jego mieniu przez pracownika musiałby udowodnić fakt zaistnienia szkody i jej wysokość, a także wskazać konkretne uchybienia pracownika materialnie odpowiedzialnego oraz związek miedzy tymi uchybieniami a powstałą szkodą. Ciężar wykazania winy pracownika spoczywałby zatem na pracodawcy.
Inaczej natomiast kształtuje się odpowiedzialność pracownika za mienie powierzone mu z obowiązkiem zwrotu lub do wyliczenia się. W przypadku szkody w takim mieniu pracodawca nie ma obowiązku udowodnienia winy pracownika, wystarczy sam fakt wykazania szkody. Pracownik może jednak uwolnić się od odpowiedzialności za szkodę w mieniu powierzonym, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. Ciężar dowodu w tym zakresie spoczywa na pracowniku.
A na kogo spadnie główny ciężar odpowiedzialności i ewentualne konsekwencje prawno - finansowe, jeśli sprawców szkody było kilku? Kto zostanie pociągnięty do odpowiedzialności?
W razie wyrządzenia szkody przez kilku pracowników każdy z nich ponosi odpowiedzialność za część szkody stosownie do przyczynienia się do niej i stopnia winy. Każdy pracownik odpowiada zatem za własne działanie, którego skutkiem jest powstanie szkody w mieniu pracodawcy. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie stopnia winy i przyczynienia się poszczególnych pracowników do powstania szkody, odpowiadają oni w częściach równych. Jeżeli jednak kilku pracowników spowodowało szkodę umyślnie ich odpowiedzialność jest solidarna. W takim przypadku każdy z nich odpowiada za pełną szkodę. Pracodawca może dochodzić całości lub części świadczenia od każdego z pracowników, a spełnienie świadczenia przez jednego z nich zwalnia pozostałych. Pracownicy mogą także przyjąć wspólną odpowiedzialność za mienie powierzone im łącznie z obowiązkiem wyliczenia się. Podstawą łącznego powierzenia mienia jest umowa o współodpowiedzialności materialnej, zawarta na piśmie przez pracowników z pracodawcą. Pracownicy ponoszący wspólną odpowiedzialność materialną odpowiadają w częściach określonych w umowie. Jednakże w razie ustalenia, że szkoda w całości lub w części została spowodowana przez niektórych pracowników, za całość szkody lub za stosowaną jej część odpowiadają tylko sprawcy szkody.
Czy pracodawca ma prawo żądać od pracownika podpisania oświadczenia o ryzyku zawodowym? Ile jest warte takie oświadczenie i kto ponosi konsekwencje związane z ewentualną szkodą, która wniknęła z ryzyka związanego z działalnością pracodawcy?
Kodeks pracy nakłada na pracodawcę obowiązek oceniania i dokumentowania ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą oraz stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko, a także informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. Przekazując pracownikowi informację o ryzyku zawodowym pracodawca powinien zadbać o udokumentowanie spełnienia tego obowiązku. Służy temu właśnie oświadczenie o zapoznaniu się z ryzykiem zawodowym. Podpisując takie oświadczenie pracownik potwierdza jedynie, że został zapoznany z wyżej wymienionymi informacjami. Pracownik nie ponosi ryzyka związanego z działalnością pracodawcy, a w szczególności nie odpowiada za szkodę wynikłą w związku z działaniem w granicach dopuszczalnego ryzyka. Ponieważ odpowiedzialność materialna pracownika opiera się na zasadzie winy, pracownik nie odpowiada za szkodę, która powstała wskutek okoliczności przez niego nie zawinionych. Pracownik nie będzie więc odpowiadał np. za kradzież towaru w sklepie, jeżeli szkoda nie została spowodowana niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem obowiązków pracowniczych.
Co może, a czego nie może pracodawca kontrolować w przypadku pracy telepracownika?
Telepracownik wykonuje pracę regularnie poza zakładem pracy, przekazując pracodawcy wyniki pracy, w szczególności za pośrednictwem środków komunikacji elektronicznej. Pracodawca ma prawo kontrolować wykonywanie pracy przez telepracownika w miejscu, w którym pracownik faktycznie świadczy pracę. Jeżeli praca jest wykonywana w domu telepracownika, pracodawca ma prawo przeprowadzać kontrolę: 1) wykonywania pracy 2) w celu inwentaryzacji, konserwacji, serwisu lub naprawy powierzonego sprzętu, a także jego instalacji 3) w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy- za uprzednią zgodą telepracownika wyrażoną na piśmie, albo za pomocą środków komunikacji elektronicznej, albo podobnych środków indywidualnego porozumiewania się na odległość. Wykonywanie czynności kontrolnych nie może naruszać prywatności telepracownika i jego rodziny ani utrudniać korzystania z pomieszczeń domowych, w sposób zgodny z ich przeznaczeniem. Szczegóły dotyczące sposobu i formy kontroli wykonywania pracy przez telepracownika strony mogą określić w odrębnej umowie.
Kto i w jakim zakresie odpowiada za szkody wyrządzone pracodawcy - użytkownikowi przez pracownika tymczasowego?
Za szkodę wyrządzoną pracodawcy użytkownikowi przez pracownika tymczasowego odpowiada agencja pracy tymczasowej, na zasadach i w granicach obowiązujących pracownika zgodnie z przepisami o odpowiedzialności materialnej pracowników. Oznacza to, że jeżeli wystąpią przesłanki warunkujące odpowiedzialność materialną pracownika (szkoda, bezprawność czynu polegająca na niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu obowiązków pracowniczych, wina pracownika oraz związek przyczynowy między działaniem pracownika a powstaniem szkody), obowiązaną do naprawienia szkody będzie agencja, której jednocześnie przysługuje prawo dochodzenia od pracownika tymczasowego zwrotu równowartości odszkodowania wypłaconego pracodawcy użytkownikowi.
Katarzyna Bartman
