Weksle wystawiane przez pracowników są nielegalne

Oczywistym jest, że pracownicy ponoszą odpowiedzialność majątkową za szkody, jakie wyrządzą w majątku pracodawcy. Jednak zasady określania wysokości szkody i ustalenie, czy pracownik zawsze odpowiada w pełnej jej wysokości - są szczegółowo regulowane w przepisach kodeksu pracy. Wskazuje on w sposób wyczerpujący podstawy i zasady odpowiedzialności materialnej pracowników. Pracodawcy niejednokrotnie jednak próbują się dodatkowo zabezpieczyć i przedstawiają pracownikom do podpisania różnego rodzaju umowy, a niejednokrotnie i weksle. Jest to niezgodne z prawem.

Aby zaistniały podstawy odpowiedzialności materialnej pracowników, konieczne jest jednoczesne zaistnienie trzech przesłanek, tj. powstania szkody w majątku pracodawcy, winy pracownika i wystąpienia normalnego związku przyczynowego, pomiędzy powstałą szkodą a zachowaniem pracownika.

 

Za szkodę wyrządzoną pracodawcy umyślnie pracownik odpowiada w pełnej wysokości, jeśli zaś szkodę wyrządził nieumyślnie, jego odpowiedzialność jest ograniczona. Granicę tę stanowi wysokość szkody oraz wartość trzymiesięcznego wynagrodzenie pracownika. Jeśli szkoda jest niższa niż trzykrotna pensja pracownika, odpowiada on do wysokości szkody; jeśli wyrządzona szkoda jest wyższa, odszkodowanie nie może przekroczyć trzymiesięcznego uposażenie sprawcy.

Pracownik za szkodę wyrządzoną pracodawcy odpowiada w pełnej wysokości, jeżeli popełnił szkodę z winy umyślnej. Wina umyślna występuje, gdy pracownik ma zamiar bezpośredni, tzn. gdy chce wyrządzić szkodę w mieniu zakładu pracy i celowo do tego zmierza oraz w przypadku, gdy ma zamiar ewentualny, czyli mając świadomość szkodliwych skutków i przewidując ich nastąpienie - godzi się na nie, choć nie zmierza bezpośrednio do wyrządzenia szkody.

W związku z tym, iż pracownik działał z winy umyślnej, odpowiadać będzie do pełnej wysokości szkody i zobowiązany będzie pokryć całą wyrządzoną szkodę.

 

W pełnym zakresie pracownik odpowiada także za szkodę w mieniu powierzonym mu przez pracodawcę oraz za szkodę w mieniu, za które przyjął odpowiedzialność materialną. Kodeks pracy wylicza, jakie dobra mogą wchodzić w skład mienia objętego tak zaostrzoną odpowiedzialnością. Należą tu pieniądze, papiery wartościowe, kosztowności, narzędzia i instrumenty lub podobne przedmioty, a także środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze. Pracownik odpowiada w pełnej wysokości również za szkodę w mieniu innym niż wyżej wymienione, które zostało powierzone mu z obowiązkiem zwrotu, albo do wyliczenia się. Odpowiedzialność za mienie powierzone charakteryzuje się tym, że pracownik odpowiada za szkodę zarówno wyrządzoną z winy umyślnej, jak i wówczas, gdy spowoduje ją nieumyślnie.

Przy tego typu odpowiedzialności koniecznym jest, by mienie zostało pracownikowi powierzone przez pracodawcę we właściwy sposób. Pracownik musi mieć możliwość sprawdzenia stanu ilościowego i jakościowego powierzanego mu mienia, a przede wszystkim, musi wyrazić zgodę na takie powierzenie. Przepisy prawa pracy umożliwiają pracodawcy powierzenie mienia łącznie, kilku pracownikom. Takie wspólne powierzenie mienia następuje na podstawie umowy zawartej pod rygorem nieważności w formie pisemnej.

 

W umowie określa się, w jakich częściach odpowiadać będą poszczególni pracownicy. Brak takiego zapisu skutkuje bezskutecznością umowy. Nie można bowiem uznać, że w przypadku nieuregulowania tej kwestii, pracownicy odpowiadają w częściach równych. Koniecznym elementem umowy jest także ustalenie okresu, w ciągu którego nieobecność pracownika nie ma wpływu na zakres odpowiedzialności, zarówno tego pracownika, jak i pozostałych pracowników ponoszących wspólną odpowiedzialność.

Pracownicy magazynu hurtowni zajmującej się handlem materiałami budowlanymi zawarli umowę z pracodawcą, mocą której przejęli na siebie wspólną odpowiedzialność materialną za powierzone mienie, tj. za znajdujący się w magazynie towar. W umowie znajduje się zapis, że nieobecność pracownika do 14 dni kalendarzowych nie ma wpływu na jego odpowiedzialność. Podczas gdy jeden z pracowników, od 5 dni przebywał na zwolnieniu chorobowym, ujawniony został niedobór magazynu. W tym przypadku również nieobecny pracownik, będzie ponosił wspólną odpowiedzialność materialną za powierzone mienie.

 

Od odpowiedzialności, o której mowa wyżej, pracownik może się jednak uwolnić, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn od niego niezależnych, a w szczególności wskutek niezapewnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia.

 

Odpowiedzialność pracownika zostaje ograniczona, jeśli pracownikowi nie powierzono mienia, a szkoda powstała z winy nieumyślnej. Wówczas, wysokość odszkodowania nie może przekraczać trzykrotności przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia danego pracownika.

Pracownik powinien pokryć pełną kwotę spowodowanych zniszczeń i naprawy wózka, o ile ich wysokość nie przekroczy wysokości 3-miesięcznego wynagrodzenia. To ograniczenie wynika z tego, iż mamy do czynienia z odpowiedzialnością materialną na zasadach ogólnych i szkodą wyrządzoną przez pracownika nieumyślnie.

       

W stosunkach pracy nie zawsze jest zatem możliwe dochodzenie przez pracodawcę odszkodowania od pracownika, który wyrządził szkodę, w jej pełnej wysokości. Dlatego też, pracodawcy chcąc chronić swój interes i umożliwić sobie dochodzenie od pracowników odszkodowań w pełnej wysokości, życzą sobie, by pracownicy wystawiali weksle. Warto w tym miejscu zaznaczyć, że weksel jest papierem wartościowym wyrażającym zobowiązanie abstrakcyjne, czyli niezależne od podstawy prawnej. Ustanawia on po stronie pracownika odpowiedzialność, niezależnie od tego, czy da mu się przypisać winę w niewykonaniu lub nienależytym wykonaniu jego obowiązków.

      

 

W praktyce powstało więc pytanie, czy dla zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wobec pracownika, z tytułu odpowiedzialności materialnej pracownika, bądź też dla wzmocnienia takiej odpowiedzialności, pracodawca może żądać od pracownika środków zabezpieczenia wierzytelności, które stosuje się powszechnie w obrocie gospodarczym, np. weksli?

Przepisy kodeksu pracy nie regulują możliwości zabezpieczenia wekslowego roszczeń odszkodowawczych pracodawcy w stosunku do pracownika, jednakże możliwości takiej również nie wyłączają. W związku z owym brakiem wyraźnej regulacji ustawowej, kwestia ta budzi szereg kontrowersji i w doktrynie prawa pracy ujawniły się dwa sprzeczne poglądy, odnośnie dopuszczalności zastosowania wekslowego zabezpieczenia roszczeń pracodawcy.

Według pierwszego, w stosunku do pracowników odpowiedzialnych materialnie za mienie powierzone, może być stosowane przez pracodawcę zabezpieczenie wekslowe. Zwolennicy tej teorii wskazują, że przepisy kodeksu pracy nie wyłączają możliwości stosowania zabezpieczeń potencjalnych roszczeń pracodawcy. Dopuszczalność wekslowego zabezpieczenia roszczeń pracodawcy potwierdzało wcześniej także orzecznictwo Sądu Najwyższego (SN). W uzasadnieniu wyroku z 21 maja 1981 r. ( sygn. akt IV PRN 6/81), SN stwierdził, że kodeks pracy, normując odpowiedzialność materialną pracowników za szkody wyrządzone zakładom pracy na odmiennych zasadach, niż wynikające z prawa cywilnego, nie wprowadził żadnych zmian w zakresie stosunku prawa pracy do prawa wekslowego. Gdyby ustawodawca chciał wyłączyć weksel ze stosunków pracy, dokonałby stosownych wyłączeń w przepisach wprowadzających kodeks pracy.

Przeciwnicy dopuszczalności wekslowego zabezpieczenia roszczeń pracodawcy wskazują jednak, że brak jest normatywnych podstaw do stosowania zabezpieczenia wekslowego w stosunkach pracy. Twierdzą, że zabezpieczenie wekslowe stoi w sprzeczności z zasadami odpowiedzialności materialnej pracownika, w szczególności z zasadą ograniczenia odpowiedzialności pracownika oraz rozkładu ciężaru dowodu. Zgodnie z art. 116 k.p. to pracodawca ma wykazać okoliczności uzasadniające odpowiedzialność pracownika. Tymczasem w przypadku zobowiązania wekslowego pracodawca nie musi dowodzić ani powstania szkody, ani jej wysokości. To na pracownika spada obowiązek wykazania, że roszczenie pracodawcy jest bezzasadne. Za tym ostatnim stanowiskiem wypowiedział się również Sąd Najwyższy. W wyroku z 26 stycznia 2011 r. , sygn. akt II PK 159/10, SN w sposób bardzo stanowczy orzekł, że przepisy i zasady prawa pracy sprzeciwiają się i wykluczają dopuszczenie weksli gwarancyjnych, jako środka dodatkowego zabezpieczenia roszczeń pracodawcy o naprawienie potencjalnych szkód wyrządzonych przez pracownika w mieniu pracodawcy, co oznacza, że takie weksle są nieważne z mocy samego prawa. W szczegółowym i obszernym uzasadnieniu wyroku Sąd Najwyższy wywiódł, że wyczerpujące i kompleksowe unormowanie podstaw i zasad materialnej odpowiedzialności pracowników w przepisach k.p., już z samej istoty i charakteru pracowniczej odpowiedzialności materialnej, wyklucza możliwość i legalność poszukiwania poza przepisami k.p. innych podstaw i zasad dochodzenia lub zabezpieczenia roszczeń pracodawcy.

 

W ocenie Sądu Najwyższego, stosowanie zabezpieczeń wekslowych roszczeń pracodawcy o naprawienie szkód wyrządzonych przez pracowników, jest zatem niedopuszczalne i nieważne nie tylko dlatego, że nie ma podstawy prawnej, ani uzasadnienia stosowania przepisów prawa wekslowego do stosunków pracy, ale także dlatego, że dopuszczenie odpowiedzialności z weksli w stosunkach pracy byłoby oczywiście sprzeczne z zasadami prawa pracy, a w szczególności z zasadami odpowiedzialności materialnej pracowników uregulowanymi w k.p., które z istoty i natury stosunku pracy i materialnej odpowiedzialności pracowników, wykluczają legalność konstruowania abstrakcyjnych pracowniczych zobowiązań ze stosunków pracy.

Sąd Najwyższy stanął więc w sposób jednoznaczny na stanowisku, że przepisy prawa pracy wykluczają możliwość stosowania weksli dla zabezpieczenia roszczeń odszkodowawczych pracodawcy względem pracownika, wskazując że weksel taki jest nieważny z mocy samego prawa.

 

Podstawa prawna:

1. Ustawa z 26 czerwca 1975 r. kodeks pracy (t.j. Dz. U. 1998 nr 21, poz. 94 ze zm.),

2. Ustawa z 28 kwietnia 1936 r. prawo wekslowe (Dz. U. 1936 nr 37, poz. 282 ze zm).