Wypowiedzenie umowy o pracę nawet sprzeczne z prawem i wadliwe nie jest nieważne. Pracownik ma 7 dni na odwołanie się od niego do sądu pracy, po upływie tego terminu wadliwa decyzja pracodawcy pozostanie w mocy. Sąd pracy, po rozpatrzeniu wniosku pracownika, może orzec o bezskuteczności wypowiedzenia – co skutkuje przywróceniem pracownika do pracy lub o odszkodowaniu. Dochodzenie roszczeń materialnych jest jednak w praktyce dość trudne.
Pracownik, z którym pracodawca rozwiązał umowę o pracę, jest objęty ochroną przed wadliwym wypowiedzeniem umowy o pracę. Taka ochrona jest uruchomiana tylko na wniosek pracownika, a nie z urzędu. Pracownik może wystąpić z powództwem do sądu pracy o uznanie wypowiedzenia umowy za bezskuteczne, o przywrócenie do pracy lub odszkodowanie powołując się na art. 45 § 1 Kodeksu pracy. Stanowi on, że w razie ustalenia, że wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nie określony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę, sąd pracy - stosownie do żądania pracownika:
- orzeka o bezskuteczności wypowiedzenia, a jeżeli umowa uległa już rozwiązaniu przywróceniu pracownika do pracy na poprzednich warunkach albo
- odszkodowaniu.
Sąd pracy prowadzi postępowanie i bada zasadność wypowiedzenia. Jeśli poweźmie wątpliwość a umowa jeszcze się nie rozwiązała, to zgodnie z żądaniem pracownika, orzeknie o bezskuteczności wypowiedzenia umowy. Natomiast jeśli umowa o pracę już się rozwiązała, to alternatywnie może orzec o przywróceniu do pracy na poprzednich warunkach lub o odszkodowaniu.
Procedura odwoławcza
Sądem pracy właściwym do rozpatrzenia odwołania pracownika do sądu jest zgodnie z art. 461 § 1 Kodeksu pracy sąd pracy, w którego okręgu znajduje się zakład pracy, bądź sąd w okręgu, w którym praca jest, była lub miała być wykonywana. Na wniesienie odwołania od wypowiedzenia jest 7 dni, liczone od dnia otrzymania wypowiedzenia. Termin ten biegnie od momentu, w którym wypowiedzenie doszło do pracownika w sposób pozwalający zapoznać się z treścią oświadczenia pracodawcy. Termin do wniesienia odwołania może być przywrócony na wniosek pracownika, jeżeli ten bez swej winy nie zachował terminu 7 dniowego. Wniosek o przywrócenie terminu wnosi się do sądu pracy w ciągu 7 dni od dnia ustania przyczyny uchybienia terminu. We wniosku należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające przywrócenie terminu.Jak uznał Sąd Najwyższy w wyroku z 23 listopada 2000 r. (I PKN 117/00), przykładowo „brak pouczenia pracownika przez pracodawcę o prawie odwołania się od wypowiedzenia oraz o terminie dokonania tej czynności jest uzasadnioną przesłanką żądania przywrócenia terminu.”
Sąd może zdecydować za pracownika
Sąd pracy może nie uwzględnić żądania pracownika uznania wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenia do pracy, jeżeli ustali, że uwzględnienie takiego żądania jest niemożliwe lub niecelowe; w takim przypadku sąd pracy orzeka o odszkodowaniu. Badając sprawę sąd bierze pod uwagę nie tyle merytoryczność pracownika, co jego relacje z otoczeniem, zespołem współpracowników. Do przesłanki tej odwołuje się też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 lipca 2011 r. ( I PK 21/11).
Sąd nie ma natomiast możliwości zamienienia roszczenia o przywrócenie do pracy na odszkodowanie jeśli pracownik jest chroniony okresem przedemerytalnym lub jest w ciąży.
Sąd uznając wypowiedzenie umowy za wadliwe, zasądzi świadczenie zgodnie z żądaniem pracownika, chyba że uzna, że jest to niemożliwe i zasądzi odszkodowanie. Opinie pracodawcy w tej kwestii nie ma znaczenia. Nie może on „ wybrać” formy roszczenia za pracownika i stwierdzić np., że woli zapłacić odszkodowanie Sąd orzeka przywrócenie do pracy, chyba że jest to niemożliwe bądź niecelowe. Jednakże tylko w szczególnych okolicznościach może zasądzić odszkodowanie.
Wysokość odszkodowania
Domagając się za to odszkodowania pracownik musi jednak wykazać, że naruszając przepisy pracodawca działał umyślnie. W praktyce nie jest to łatwe. Zasadniczo odszkodowanie należne pracownikowi, z którym wadliwie rozwiązano angaż bez wypowiedzenia, przysługuje w wysokości jego wynagrodzenia za okres wymówienia. Tak jest przy umowach na czas nieokreślony (z art. 58 k.p. ) Jeżeli natomiast rozwiązano umowę na czas określony lub na czas wykonywania określonej pracy, odszkodowanie odpowiada wynagrodzeniu za czas, do którego umowa ta miała trwać, ale nie więcej niż za trzy miesiące. Zatem, nawet gdy angaż miał trwać np. osiem miesięcy, a rozwiązano go już po miesiącu, zatrudnionemu przysługuje odszkodowanie tylko w wysokości jego wynagrodzenia za trzy miesiące. Wysokość odszkodowania z art. 58 k.p. oblicza się według zasad dla ustalaniu ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy. Wynika to z art. 2 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 29 maja 1996r. w sprawie ustalania wynagrodzenia w okresie nie wykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczenia odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w kodeksie pracy ( DzU nr 62, poz. 289 ze zm).
Odszkodowanie przewidziane przez przepisy prawa pracy jest więc limitowane i w istocie nie zależy od tego, czy pracownik faktycznie poniósł jakąś szkodę wskutek wadliwego rozwiązania z nim umowy o pracę bez wypowiedzenia.
Pracownik może dochodzić od pracodawcy także odszkodowania przekraczającego limity z art. 58 k.p. Musi jednak wtedy udowodnić wysokość poniesionej szkody, winę pracodawcy i związek przyczynowy między zawinionym rozwiązaniem umowy a powstałą szkodą.
Koszty przywrócenia do pracy
Z kolei w przypadku, gdy sąd uznaje zwolnienie dyscyplinarne za wadliwe i przywraca pracownika do pracy, również zasądza wynagrodzenie, które jednak nie może przekroczyć trzykrotności jego pensji. Jednak w wyjątkowych przypadkach – gdy pracodawca wiedział o tym, że dyscyplinarka jest niesłuszna, sąd może przyznać pracownikowi wyższe świadczenie. Pracownik, który został przywrócony do pracy będzie miał prawo do wynagrodzenia za okres pozostawania bez pracy – jednak:
- nie mniej niż za 1 miesiąc i
- nie więcej niż za 3 miesiące.
W przypadku bezprawnego zwolnienia dyscyplinarnego osoby w ciąży, na urlopie macierzyńskim lub w wieku przedemerytalnym, sąd przyzna wynagrodzenie za cały okres przebywania bez pracy.
