Co grozi za fałszywe zwolnienie lekarskie

Pracodawca, jako płatnik składek, może dokonać takiej kontroli zwolnienia lekarskiego na mocy art. 1 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie szczegółowych zasad i trybu kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich od pracy oraz formalnej kontroli zaświadczeń lekarskich z dnia 27 lipca 1999 r., w przypadku, kiedy zatrudnia co najmniej 20 pracowników.

Do przeprowadzenia kontroli może on również upoważnić jednego ze swoich pracowników, najczęściej odpowiedzialnego za sprawy kadrowe, bądź osobę czy firmę z zewnątrz, na podstawie imiennego upoważnienia, które stanowi załącznik nr 1 do wskazanego rozporządzenia.

Jednak również pracownicy mniejszego przedsiębiorcy nie mogą liczyć na „bezkarność” – w ich przypadku, na wniosek pracodawcy, kontrolę zwolnień może przeprowadzić bowiem Zakład Ubezpieczeń Społecznych (ZUS). Zakład może również zarządzić taką kontrolę z urzędu, bez wniosku pracodawcy.

Co podlega kontroli?

Zwolnienie lekarskie i sposób jego wykorzystania podlega kontroli pod kilkoma aspektami. Po pierwsze, będzie to kontrola formalna, czyli sprawdzenie czy zwolnienie nie zostało sfałszowane oraz czy zostało wydane zgodnie z zasadami wydawania takich zaświadczeń. Jeżeli pracodawca ma wątpliwości, co do prawdziwości zwolnienia, występuje do lekarza leczącego o wyjaśnienie sprawy. Natomiast w przypadku, gdy pojawią się wątpliwości, co do zgodności z zasadami i trybem wydawania zaświadczeń, pracodawca występuje do oddziału ZUS, który następnie poprzez lekarza orzecznika oceni, czy wystawienie zwolnienia było uzasadnione.

Kolejnym aspektem kontroli jest sprawdzenie sposobu wykorzystania zwolnienia chorobowego. Kontrola taka ma na celu sprawdzenie dwóch rzeczy – czy pracownik nie wykonuje w tym czasie pracy zarobkowej oraz czy nie wykorzystuje zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem. Przez pracę zarobkową należy tutaj rozumieć świadczenie pracy u drugiego pracodawcy, pracę w ramach własnej działalności gospodarczej, a nawet wykonywanie czynności na podstawie umowy zlecenia czy umowy o dzieło. Natomiast wykorzystywanie niezgodnie z celem będzie polegało m. in. na wspomnianym wyżej remontowaniu mieszkania.

Kiedy możliwa jest kontrola?

Kontroli ze strony pracodawcy ale również ze strony ZUS w sytuacji przebywania na zwolnieniu lekarskim, w największym stopniu spodziewać się mogą pracownicy, którzy bardzo często korzystają z krótkotrwałych zwolnień lekarskich, a tym bardziej, gdy zwolnienia takie podpisywane są przez coraz to nowych lekarzy. Szczególnie narażone są też osoby, które korzystają z kolejnych okresów zasiłkowych bądź były już pozbawione prawa do wynagrodzenia za czas choroby, zasiłku chorobowego lub opiekuńczego w związku z niewłaściwym wykorzystywaniem zwolnień.

Kontrola taka powinna być przeprowadzania w miarę potrzeby, bez ustalania z góry jej terminów, a zwłaszcza, gdy występuje nasilona absencja z powodu choroby lub opieki. Może być ona przeprowadzona w miejscy zamieszkania, innym miejscy pracy, w miejscu prowadzenia działalności gospodarczej, a także innym celowym miejscu. Czasami jest też tak, że pracownicy zakładu pracy informują przełożonych o tym, że w rzeczywistości „chory” pracownik pracuje np. w sklepie męża.

Czego robić nie wolno?

Kontrolerzy zwracają uwagę szczególnie na zalecenia lekarza. Często bowiem może on zaznaczyć, czy pacjent może czy nie może chodzić. Kontrola korzystania ze zwolnienia chorobowego przeprowadzana będzie zaś względem tego, czy pracownik nie wykonuje w pracy zarobkowej oraz czy nie wykorzystuje zwolnienia w sposób niezgodny z jego celem.

W każdym przypadku dozwolone jest wyjście pracownika w celu wykupienia recepty czy udanie się na rehabilitacji. Jeżeli pracownik mieszka sam, może wyjść z domu i zrobić zakupy w pobliskim sklepie. Nie można stwierdzić, że chory wykorzystuje zwolnienie niezgodnie z jego celem, realizując samodzielnie receptę na leki, czy wychodząc do sklepu, kiedy nie ma innej osoby, której mógłby te obowiązki powierzyć. Czym innym będzie już za  to wielogodzinne wyjście na zakupy w galerii handlowej.

Konsekwencje

Kontrola pracownika kończy się sporządzeniem protokołu, którego wzór stanowi załącznik nr 2 do rozporządzenia, o którym była mowa. Gdy wynikiem kontroli będzie ustalenie nieprawidłowego wykorzystania zwolnienia lekarskiego, wywrze to poważne skutki wobec pracownika – traci on bowiem prawo do zasiłku chorobowego za cały okres pozostawania na zwolnieniu lekarskim, a okres, za który pracownik pozbawiony jest świadczeń, nadal podlega doliczeniu do okresu zasiłkowego. Innymi słowy: okres, za który pracownik może otrzymywać wynagrodzenie lub zasiłek z tytułu niezdolności do pracy, podlega skróceniu o czas, za który został pozbawiony świadczeń z tego tytułu. Analogicznie, sytuacja przedstawia się względem wynagrodzenia z tytułu niezdolności do pracy, wypłacanego przez pracodawcę przez 33 dni (lub w wypadku pracownika powyżej 50 roku życia – 14 dni) w roku kalendarzowym.

Jest jednak jeden przypadek, w którym pracownik znajduje się pod ochroną przed pozbawieniem go zasiłku za cały okres przebywania na zwolnieniu lekarskim – kiedy skontrolowane zwolnienie ZUS ZLA ( L4) obejmuje okres, kiedy przebywał on w szpitalu oraz poszpitalny okres niezdolności do pracy. W takiej sytuacji, zostanie on pozbawiony zasiłku tylko za okres następujący już po wypisaniu go ze szpitala.

Zdarzyć się może i tak, że takie zachowanie będzie powodem rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia z winy pracownika.  Do takiej sytuacji dojdzie, gdy pracownik poprzez swoje zachowanie niweczy cele zwolnienia, czyli nie odzyskuje zdolności do pracy poprzez swoją winę lub rażące niedbalstwo.

Sąd Najwyższy kilkukrotnie już wskazywał, że pracownik przebywający na zwolnieniu lekarskim ma obowiązek wykonywać zalecenia lekarza oraz podejmować działania, które przywrócą mu zdrowie. Innymi słowy, Sąd twierdzi, że pracownik ma obowiązek „kurowania się”, jeżeli jest na zwolnieniu lekarskim. Gdy tego nie robi, lecz podejmuje inne działania, takie jak np. praca zarobkowa, można uznać, że dochodzi do ciężkiego naruszenia obowiązków pracowniczych poprzez działanie godzące w dobro pracodawcy i zakładu pracy oraz naruszenie obowiązku lojalności wobec pracodawcy.

Zawsze należy pamiętać jednak, że każdą taką sytuację sąd pracy będzie rozpatrywał indywidualnie.

Karol Sienkiewicz

radca prawny w Kancelarii Sienkiewicz, Jaroszewski, Zamroch

Radcowie prawni. Spółka partnerska Toruń-Bydgoszcz.