Pracownik, któremu pracodawca ustali pensje
na bardzo wysokim poziomie musi liczyć się z tym, że ZUS może ją zakwestionować.
Zrobi tak, jeśli uzna, że jest ona nieuzasadniona albo rażąco odbiega od innych
wynagrodzeń w firmie.
O wysokości wynagrodzenia zwykle decydują strony stosunku pracy w trakcie negocjowania warunków zatrudnienia. I w zasadzie mają tu wolną rękę, nie licząc obowiązku zapewnienia pracownikowi pełnoetatowemu, co najmniej płacy minimalnej.
Wyjątkiem jest sfera publiczna, która rządzi się swoimi prawami. Tam wysokość poborów pracownika wynika często z powszechnie obowiązujących przepisów. Takich regulacji nie ma już dla pracodawców prywatnych. Kodeks pracy nakazuje tylko, aby wynagrodzenie odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonywaniu, a także uwzględniało ilość i jakość świadczonej pracy. Są to jednak warunki nieostre, które można różnie interpretować.
W interesie systemu
Mogłoby się, zatem wydawać, że wysokość wynagrodzeń w firmach prywatnych zależy tylko od jej polityki zatrudnieniowej i możliwości finansowych. I ani ZUS ani żadna inna instytucja nie powinni w to ingerować. Tak jednak nie jest. Płace mają, bowiem bezpośredni wpływ na system ubezpieczeń społecznych. Od osiąganych przez zatrudnionych przychodów zależą nie tylko składki płacone do ZUS, ale także wysokość wypłacanych im świadczeń. Zwrócił na to uwagę Sąd Najwyższy w uzasadnieniu do uchwały z 27 kwietnia 2005 r. (II UZP 2/05, OSNP 2005/21/338). Nic, zatem dziwnego, że ZUS się temu bacznie przygląda.
UWAGA!
W przypadku ubezpieczenia pracowniczego, nawiązanie stosunku pracy wykazuje się dokumentem w postaci pisemnej umowy o pracę. Informacje zawarte w przedstawionym dokumencie nie są dla organu rentowego wiążące, gdyż zgodnie z art. 41 ust. 13 u.s.u.s. może on je zakwestionować. Nie może, bowiem być tolerowana sytuacja, w której osoba zainteresowana w uzyskaniu świadczeń z ubezpieczenia społecznego, do których nie ma tytułu, z pomocą płatnika składek wytwarza dokumenty służące wyłącznie do tego celu – wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 9 lipca 2013 r. (III AUa 1417/12, LEX nr 1378681).
ZUS ma prawo sprawdzać
Uprawnienie do kwestionowania wysokości wynagrodzeń daje Zakładowi ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych; dalej ustawa o sus. Chodzi tu m.in. o jej art. 86, który przyznaje ZUS prawo do kontrolowania wykonywania zadań i obowiązków w zakresie ubezpieczeń społecznych przez płatników składek, w tym w szczególności m.in:
· zgłaszanie do ubezpieczeń społecznych;
· prawidłowość i rzetelność obliczania, potrącania i opłacania składek oraz innych składek i wpłat, do których pobierania zobowiązany jest Zakład;
· ustalanie uprawnień do świadczeń z ubezpieczeń społecznych i wypłacanie tych świadczeń oraz dokonywanie rozliczeń z tego tytułu.
Oznacza to przyznanie ZUS kompetencji do badania zarówno tytułu zawarcia umowy o pracę, jak i ważności jej poszczególnych postanowień i - w ramach obowiązującej go procedury zakwestionowania tych postanowień umowy o pracę w zakresie wynagrodzenia, które pozostają w kolizji z prawem lub zasadami współżycia społecznego albo zmierzają do obejścia prawa (wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z 7 marca 2013 r. III AUa 1515/12, LEX nr 1298884).
UWAGA!
Zakład Ubezpieczeń Społecznych może kwestionować wysokość wynagrodzenia stanowiącego podstawę wymiaru składek, jeżeli okoliczności sprawy wskazują, że zostało wypłacone na podstawie umowy sprzecznej z prawem, zasadami współżycia społecznego lub zmierzającej do obejścia prawa.
Nieważne zapisy
Przyznanie pracownikowi rażąco wysokiego wynagrodzenia może być, zatem, w konkretnych okolicznościach, uznane za nieważne. Przy czym w takiej sytuacji Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie jest ograniczony wyłącznie do zakwestionowania faktu wypłacenia wynagrodzenia w ogóle lub we wskazanej kwocie ani tylko prawidłowości wyliczenia, lecz może ustalać stosunek ubezpieczenia społecznego na ściśle określonych warunkach, będąc niezwiązanym nieważną czynnością prawną (w całości lub w części). Tak stwierdził SN w uzasadnieniu do wyroku z 4 sierpnia 2005 r. (II UK 16/05 OSNP 2006/11-12/191). Oznacza to, że ZUS może sam ustalić wysokość podstawy wymiaru zarówno składek na ubezpieczenia społeczne jak i zasiłków np. z ubezpieczenia chorobowego.
Wyliczenia ZUS
Prawo ubezpieczeń społecznych nie reguluje jednak sposobu, w jaki Zakład może zastępować nieważne z mocy art. 58 § 3 k.c. poszczególne klauzule umowy o pracę. Tu pomocne może być orzecznictwo. Sprawy, które znalazły swój finał w sądzie pokazują, że zwykle polega to na:
· przyjęciu za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne -płacy minimalnej, zamiast zakwestionowanego wynagrodzenia (tak było w sprawie, która zakończyła się wyrokiemSądu Apelacyjnego w Gdańsku z 7 marca 2013 r. III AUa 1515/12,LEX nr 1298884),
· przyjęciu za podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne- przeciętnego wynagrodzenia obowiązującego w okresie ubezpieczenia (uchwała SN z 27 kwietnia 2005 r, II UZP 2/05, OSNP 2005/21/338),
· nieuwzględnieniu w podstawie wymiaru zasiłku chorobowego zakwestionowanego składnika wynagrodzenia (w sprawie, w której zapadł wyrok z 19 maja 2009 r. chodziło o premie, której wysokość przekroczyła niemal czterokrotnie wysokość wynagrodzenia pracownika).
Jakie zatem wynagrodzenie może wzbudzić zainteresowanie ZUS? Wydaje się, że każde, które odbiega znacząco od dotychczasowej polityki płacowej firmy. Jest np. dwu, trzykrotnie wyższe od płacy innych pracowników zatrudnionych na podobnych stanowiskach, jego wysokość nie wynika z wyjątkowych kwalifikacji pracownika, jego szczególnego zakresu obowiązków czy odpowiedzialności.
Procedura wynika z ustawy
Dane o tytule ubezpieczenia i podstawie wymiaru składek trafiają do ZUS dzięki imiennym raportom miesięcznym przekazywanym przez płatników. Dane te mogą one być zakwestionowane zarówno przez ubezpieczonego, jak i przez ZUS. Ten ostatni ma też prawo tę podstawę ustalić na nowo. Oczywiście zarówno płatnik jak i ubezpieczony mogą się z tym nie zgodzić i złożyć wniosek o zmianę stanowiska przez ZUS. Wówczas po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego Zakład wydaje decyzje, od której zainteresowanym przysługuje odwołanie do sądu. Tak, więc ostatecznie stanowisko organu rentowego podlega kontroli sądowej i to on zdecyduje, czy przyznanie pracownikowi wysokiego wynagrodzenia faktycznie mogło mieć na celu wyłudzenie nienależnych, (bo zawyżonych) świadczeń z systemu ubezpieczeń społecznych.
Krzysztof Jankowski
Podstawa prawna
· Art. 41, art.83, art.86 ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.Dz.U. z 2013 r. poz. 1442 ze zm.).
