W Sądzie Najwyższym zapadł bardzo ważny dla pracodawców wyrok, dotyczący przedawnienia roszczeń pracowniczych o wpłatę środków na konto zakładowego funduszu świadczeń socjalnych. Sąd uznał, że roszczenia te ulegają przedawnieniu, tak samo jak pozostałe świadczenia pracownicze, czyli po upływie 3 lat. Do tej pory sądy orzekały w tej kwestii zupełnie inaczej.10 kwietnia 2013 r. zapadł bardzo istotny wyrok dla pracodawców, którzy utworzyli zakładowy fundusz świadczeń socjalnych - ZFŚS (sygn. akt II PK 272/12). Zgodnie ze stanowiskiem Sądu Najwyższego, roszczenia związków zawodowych o zasilenie Funduszu środkami uzyskanymi ze sprzedaży mieszkań zakładowych ulegają przedawnieniu. Rozstrzygnięcie to jest odmienne od dotychczas prezentowanych w orzecznictwie.
Związki żądały zasilenia Funduszu
W opisywanym wyroku związki zawodowe domagały się od pracodawcy, by ten przeznaczył na ZFŚS środki uzyskane ze sprzedaży mieszkań zakładowych. Artykuł 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych (tekst jedn. Dz.U. 1996 nr 70, poz. 335 z późn. zm.) - dalej zwanej ustawą, stanowi że przychody z tytułu sprzedaży, dzierżawy lub likwidacji zakładowych obiektów socjalnych zasilają Fundusz, w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych. Definicja pojęcia „zakładowe obiekty socjalne” jest zawarta w art. 2 pkt 4 ustawy. Zakładowymi obiektami socjalnymi są obiekty służące zakładowej działalności socjalnej w ścisłym znaczeniu, tj. ośrodki wczasowe i kolonijne, domy wypoczynkowe, ogrody działkowe, sanatoria, żłobki, przedszkola, obiekty sportowo rekreacyjne, a także obiekty służące działalności kulturalnej. Obowiązek dokonania wpłaty przychodów uzyskanych z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych służących działalności socjalnej w części nieprzeznaczonej na utrzymanie lub odtworzenie zakładowych obiektów socjalnych oraz przychodów z tytułu sprzedaży i likwidacji zakładowych domów i lokali mieszkalnych w części nieprzeznaczonej na utrzymanie pozostałych zakładowych zasobów mieszkaniowych powstaje z chwilą ich uzyskania (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 9 sierpnia 2002 r.; sygn. akt V KKN 357/00).
Różne podejścia
Zgodnie ze stanowiskiem prezentowanym w orzecznictwie, na podstawie art. 7 ust. 1 ustawy ustawodawca nałożył na pracodawcę obowiązek uzupełniania tego Funduszu, m.in. o określone w pkt 7 i 8 tej normy środki, niejako automatycznie, z chwilą ich uzyskania. Z kolei w wyroku z 17 lutego 2000 r. (sygn. akt I PKN 538/99) Sąd Najwyższy stanął na stanowisku, że obowiązek przekazania na zakładowy fundusz świadczeń socjalnych przychodów z tytułu sprzedaży, dzierżawy i likwidacji środków trwałych (art. 7 ust. 1 pkt 7 ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych), dotyczy środków, które aktualnie służą działalności socjalnej, a nie tych, które służyły lub mogłyby jej służyć w przyszłości.Uprawnienie do żądania wpłaty środków na rzecz Funduszu i wytoczenia powództwa przysługuje natomiast związkowi
zawodowemu (art. 8 ust. 3 ustawy). Postępowanie z powództwa związku zawodowego przeciwko pracodawcy o przekazanie należnych środków na ZFŚS lub zwrot Funduszowi środków wydatkowanych niezgodnie z przepisami toczy się zgodnie z przepisami ustawy z 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. nr 43, poz. 296 z późn. zm.) o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych.
Nieważne za czyje
W postępowaniu będącym podstawą wydanego wyroku, pracodawca bronił się przed wytoczonym przez związki zawodowe powództwem, twierdząc że dochodzone roszczenie uległo przedawnieniu. Co więcej, pracodawca argumentował, że środki ze sprzedaży nie podlegają obowiązkowi przekazania do ZFŚS, bo mieszkania te były budowane z własnych pieniędzy pracodawcy. Sądy obu niższych instancji nie podzieliły argumentacji pracodawcy, wskazując na ugruntowaną w zakresie przedawnienia linię orzecznictwa, zgodnie z którą roszczenie takie nie ulega przedawnieniu. Ponadto, sąd II instancji podkreślił, że nie ma żadnego znaczenia, z jakich środków mieszkania zostały wybudowane. Powoływał się na literalne brzmienia art. 7 ust. 3 ustawy oraz fakt, że ustawa nie określa żadnych dodatkowych warunków, jakie należy spełnić, by pieniądze ze sprzedaży zostały przelane na konto ZFŚS. Okoliczność zatem, że mieszkania zostały wybudowane z własnych środków, a nie z pieniędzy Funduszu nie zwalnia pracodawcy z obowiązku przekazania ZFŚS środków uzyskanych z ich sprzedaży.
Furtka została otwarta
Pracodawca złożył od tego wyroku skargę kasacyjną. Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu sprawy, stanął na stanowisku, że roszczenia majątkowe powinny ulega przedawnieniu i zasada ta ma również zastosowanie do spraw dotyczących przeniesienia środków ze sprzedaży mieszkań zakładowych do ZFŚS. Zgodnie ze stanowiskiem przyjętym przez SN, roszczenia związków zawodowych na podstawie art. 8 ust. 3 ustawy przedawniają się z upływem 3 lat od dnia, w którym stały się wymagalne. Powyższe orzeczenie ma znaczenie dla przekazywania środków z zakładowego funduszu świadczeń socjalnych; nie tylko tych pochodzących ze sprzedaży mieszkań zakładowych, ale również w przypadku innych roszczeń, jak choćby o wpłatę corocznych odpisów na konto Funduszu. Prezentowany przez Sąd Najwyższy pogląd jest słuszny, bowiem niezrozumiałym było faworyzowanie środków z ZFŚS, gdy nawet roszczenie o zaległy urlop ulega przedawnieniu. Wyrok ten jest również bardzo korzystny dla pracodawców. Nie będą oni musieli się obawiać, że po upływie 3 lat od powstania obowiązku wpłaty na konto Funduszu, zostaną zobowiązani przez sąd do wpłaty zaległych środków.
Dotychczasowa linia orzecznictwa
Do tej pory sądy pracy stały na stanowisku, że roszczenie o wpłatę tych środków nie ulega przedawnieniu. W wyroku z 19 listopada 1997 r. (sygn. akt I PKN 373/97) SN wskazał, że naruszenie przepisów dotyczących przekazywania lub wydatkowania środków nie oznacza, że pomiędzy związkiem a pracodawcą nie powstaje prywatnoprawny stosunek zobowiązaniowy, w którym pracodawca uzyskuje status dłużnika a związek wierzyciela. Bezpośrednim następstwem takiego
stwierdzenia było uznanie, że prawo związku do wystąpienia z opisanymi roszczeniami nie ulega przedawnieniu, gdyż stanowi ono instytucję prawa prywatnego. W innym wyroku Sąd Najwyższy przyjrzał się charakterowi roszczenia o przekazanie na Fundusz należnych środków. Po dokonanej analizie stwierdził, że żądanie związku zawodowego wpłaty wymagalnych kwot, nieprzekazanych w terminie przez pracodawcę na rachunek bankowy zakładowego funduszu świadczeń socjalnych, nie przedawnia się (art. 6 w związku z art. 10 ust. 3 ustawy) - tak w wyroku z 11 kwietnia 2012 r. (sygn. akt III PK 66/11). Analogiczny pogląd Sąd Najwyższy wyraził również w orzeczeniu z 9 grudnia 2011 r. (sygn. akt II PK 127/11). W ocenie sądu, w sferze publicznoprawnej przedawnienie istnieje tylko wtedy, gdy konkretny przepis tak stanowi lub odsyła w kwestiach nieuregulowanych w ustawie do stosowania w tej sprawie, np. przepisów prawa cywilnego. W prawie publicznym przedawnienie należności musi zatem wynikać z wyraźnego przepisu prawa, mającego wprost zastosowanie do tej należności. Ponieważ żaden przepis ustawy o zakładowym funduszu świadczeń socjalnych, ani innej ustawy, nie odnosi się do przedawnienia roszczeń o przekazanie należnych środków na fundusz socjalny, to roszczenia te nie przedawniają się.
Katarzyna Gospodarowicz, radca prawny z Kancelarii Schampera, Dubis, Zając i Wspólnicy Sp. k.
